EDEB VE HAYA

Mustafa Arı

Edep; İslam ahlakını ve toplum yöresine uyumlu davranmaktır. Edep, Allah’ın rızasına uygun ahlak ve toplumun hoş gördüğü tutum ve davranışların tamamını kapsar.

Bir insanın gerek Hak katında gerek halk nezdinde değer kazanması ancak edebi sayesinde olmaktadır. Bir Müslüman Kabe ziyaretinde Rabb’inin evi önünde kulluğunu gereği gibi yapamamanın mahcubiyeti ile başını öne eğer. Medine’de Peygamberinin kabrini ziyaret ederken edebini takılır.

Kur’an’a karşı edebi olan onu abdestsiz ele almaz, tutarken belden aşağı tutmaz. İnsan ana babasına,hocasına, kutsal değerlere karşı hep edepli davranır. Haddi zatında insan ile hayvan hayvanı birbirinden ayıran en temel özellik de ancak edeptir. Bir söz vardır dillerde dolanır.

Girdim ilim Meclisine eyledim ilim talep / İlla edep İlla edep

 Yine güzeli güzel yapan şey edeptir. Edep ise güzeli sevmeye sebeptir. Lokman hekim’e sormuşlar: “Edebi kimden öğrendin?”

O da ‘edepsizlerden öğrendim’ demiş.

Edep Bir Taç imiş nur-u hüdadan / Giy ol tacı emin ol her beladan

Edep utanmayı, çekinmeyi gerektirir. Buna haya denir. Haya utanma duygusudur.

İslam ahlakı hayadır. Haya imandandır. Haya ile iman birbirini tamamlar, hadislerde buna işaret edilir. Örtünmek de edep ve hayadandır.

Hz. Adem ile Hz. Havva cennette başka bir insan olmadığı halde edep yerlerini Ağaç yaprakları ile örtmüşlerdir.

Mehmet Akif: Ne ibrettir kızarmak bilmeyen çehren / Bırak kardeşim tahsili git önce edep, haya öğren.

Haya sahibi insan günah işlemez, kötü söz söylemez, işlediği hata ile öğünmez. Hayasızlık insanın kalitesini düşürür, manevi yolda ilerlemesine engel olur.

Peygamberimiz: “Haya hayır getirir” buyurmuştur.

Utanması olmayanlar için Atalarımız: “Ar damarı çatlamış. Kadını er değil, ar zapteder” demişler.

Edep ve haya olmayınca hayat sıkıntılı olur, bela üstüne bela gelir. Edebi ve hayası olmayanın topluma faydası olmaz. Edepli evlat ana babasına evlatlık görevini yapar, onlara saygısızlık etmez. Edepli yönetici görevini ihmal etmez, hainlik yapmaz.

Müslüman haya sahibi olmalı. Haktan ve halktan haya etmelidir. Bu tekerlemeyi burada paylaşmayı uygun buluyorum:

Yazarlar kalemine, hatip kelamına / Yolcu selamına, komutan emrine / Asker tekmiline, doktor dermanına / Hakim fermanına, çiftçi harmanına / Zengin kasasına, fakir tasasına / Amir masasına, memur mesaisine / Öğretmen dersine, Öğrenci ilgisine / İşçi yemeğine, çoban değneğine edep suyu ile abdest kaldırmalıdır ki tesiri olsun.

Yazımızı dua ile bitirelim.

Sebep sendendir. Edep bizlerden. Eyleme bizi ya Rab edepsizlerden…