SPORCULARDA AYAK BİLEĞİ YARALANMALARI

Op. Dr. Bangin Bekir Candan

Ayak bileği burkulması, sıklıkla ayak bileği bağ yırtığı veya ATFL yaralanması olarak adlandırılır. Bu yaralanma esnasında genellikle ayağın dış ön bağı yaralanır.

Ayak bileği eklemi, bacak kemikleri (tibia, fibula) ile ayak kemikleri (talus) arasında yer alır. Bu kemikler birbirleriyle birleşerek ayak bileği eklemini oluşturur. Bu eklemde dış (lateral) ve iç (medial) bağlar adı verilen iki ana bağ gurubu bulunur. Bu bağlar, eklemin stabilizesini sağlarlar.

Yaralanmalar, genellikle ayak bileğinin burkulması, zorlanması veya çevresindeki bağların yırtılması sonucu meydana gelir. Ancak ciddi yaralanmalarda kemik kırıkları veya eklem çıkıkları da görülebilir. Yaralanmaların çoğu, ani hareketler veya ayak bileğinin hatalı bir şekilde hareket etmesi sonucu meydana gelir. Eklemin normal hareket açısının dışına çıkması durumunda, eklemin bağları gerilir veya yırtılabilir. Bu yaralanmalar genellikle spor aktiviteleri sırasında meydana gelir, ancak günlük yaşamda da oluşabilir, özellikle uygun ayakkabı seçimi yapılmadan yapılan spor aktiviteleri veya günlük hayatta yüksek topuklu ayakkabı seçimi bu yaralanmalara sebep olabilir.

Bu yaralanmalar özellikle basketbol, futbol, voleybol, tenis, kayak, hentbol ve jimnastik gibi sporlarda görülür. Bu sporlarda ani durma, dönme veya zıplama hareketleri, yaralanmalara neden olabilir. Spor yaralanmaları arasında en sık görülen yaralanma türlerinden biridir. Amerikan Ortopedi Cerrahları Akademisi’ne göre, yılda yaklaşık 2 milyon kişi ayak bileği burkulması veya zorlanması yaşamaktadır.

Yaralanma şişlik, ağrı, morarma, kızarıklık, hareket kısıtlılığı gibi semptomlarla kendini gösterir.

Tanı, fizik muayene ve radyolojik görüntüleme yöntemleri ile konulur. Fizik muayene sırasında doktor, ayak bileği eklemine baskı uygulayarak ve eklem hareketlerini kontrol ederek yaralanmanın türünü belirler. Radyolojik görüntüleme yöntemleri arasında röntgen, MRI, ultrason ve CT taramaları yer alır.

Tedavi esnasında, Hafif yaralanmalarda ilk yardım olarak RICE (Rest, Ice Compression, Elevation) yöntemi kullanılabilir. Dinlenme, soğuk uygulama, ve yüksekte tutma, etkili bir tedavi yöntemidir. Soğuk uygulama esnasında buz kalıbının direk cilde temas etmemesi gerekmektedir. Bu durum buz yanığı yaparak ciltte tahribata sebep olabilir. Buz, araya bir bez konularak az bir soğuk gelecek şekilde ve saat başı 10-15 dakika uygulanır. İlaçlar, fizik tedavi, immobilizasyon, özel ayakkabılar, bandajlama, ayak bileği destek aparatları gibi yöntemler de uygulanabilir. İleri vakalarda ise cerrahi yöntemlere başvurulabilir.

Güncel tedavi yöntemleri arasında, ayak bileği yaralanmalarının hızlı ve etkili bir şekilde iyileşmesine yardımcı olan yeni teknolojiler ve ilaçlar yer alır. Bu yöntemler arasında PRP (platelet zengin plazma) enjeksiyonları, yağ dokudan hazırlanan kök hücre enjeksiyon tedavisi gibi teknolojiler bulunur.

PRP enjeksiyonları, yaralı bölgeye kan plazması enjekte edilerek iyileşme sürecinin hızlandırılmasını tetikler. Kök hücre tedavisinde ise, yaralı bölgeye öncül hücreler verilerek yeni sağlıklı dokular oluşmasını amaçlar. Ayrıca ultrason, elektroterapi, kinezyoloji bantlama gibi yöntemler de tedavide kullanılabilir.

Bu yaralanma pek çok ünlü sporcuyu etkilemiştir. Son olarak 2022 Dünya kupası grup maçlarında Brezilya ile Sırbistan karşı karşıya gelmiş, karşılaşmanın 68. dakikasında Brezilya milli takımının yıldız oyuncusu Neymar’ın sağ ayak bileği dönmüş ayak bileğinin dış ön tarafında şişlik dikkati çekmişti. Bu yaralanma sonrası Neymar 2 maç sahalardan uzak kalmıştı.

Bu tür yaralanmaları önlemek için alınabilecek önlemler ise, spor yapmadan önce doğru bir şekilde ısınmak ve esnemek, denge ve koordinasyon egzersizleri ile idman yapmak, ayak bileği kaslarını güçlendirmek, spor yaparken ayakkabıların doğru boyutta ve türde seçilmesi, ayak yan bölgesini destekleyen ayakkabı seçimi, zemin koşullarının doğru olduğundan emin olmak, kaygan veya dengesiz zeminlerde spor yapmamak sayılabilir.

Ayak bileği yaralanmalarının ciddiyeti, yaralanmanın tipine ve şiddetine bağlıdır. Hafif yaralanmalar genellikle kendiliğinden iyileşebilirken, ciddi yaralanmalar eklemin kalıcı hasarına veya osteoartrit gibi kronik eklem problemlerine neden olabilir. Ayrıca, ayak bileği yaralanması sonrası uygun tedavi edilmezse, tekrarlayan yaralanmaların riski artabilir.